Nhà thờ Mằng Lăng - một dấu ấn kiến trúc cổ Châu Âu

 

 

Tôn giáo là vô biên, là không phân định màu da hay khoảng cách địa lý. Dấu ấn của các tôn giáo khác nhau trên toàn thế giới đều đã được ghi nhận ở Việt Nam, song ở mỗi nơi mà tôn giáo lan tỏa tới, ở đó không chỉ có những đức tin bất diệt, những giáo hội trang nghiêm mà còn có những dấu tích kiến trúc độc đáo trường tồn mãi với thời gian. Trong một chuyến du lịch tới mảnh đất duyên hải Phú Yên, tôi tình cờ đã được tham quan một trong những dấu tích vĩnh cửu đó, không đâu khác chính là nhà thờ Công giáo Mằng Lăng. 

Nhà thờ nằm trên địa phận xã An Thạch, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên, là một nhà thờ lớn của Giáo xứ Mằng Lăng, thuộc Giáo hạt Mằng Lăng, Giáo phận Quy Nhơn. Nếu xét theo phong thủy, khu vực này có thể coi là một vị trí đắc địa, "tiền thông hậu thuận" khi tiếp giáp phía Bắc là Giáo xứ Sông Cầu, phía Nam giáp Giáo sứ Chợ Mới, phía Tây là Giáo xứ Đồng Tre, còn phía Đông là biển. Nơi đây được cho là nơi khai sinh của Chân phước Anrê Phú Yên - một trong những tín hữu Công giáo, được cho là vị tử đạo tiên khởi ở Việt Nam và đã được Giáo hoàng Gioan Paulo II tuyên chân phước vào ngày 5 tháng 3 năm 2000. Nằm cách xa trung tâm thành phố khoảng 35 km về phía Bắc, nhà thờ này được khởi công xây dựng vào năm 1892 và mất đến 15 năm để hoàn thành. Cho tới nay, đây là nhà thờ cổ xưa nhất của nước ta. Người có công góp phần xây dựng nên công trình kiến trúc độc đáo này là vị linh mục người Pháp tên là Joseph de La Cassagne, người dân theo đạo ở đây còn gọi ông với cái tên Cổ Xuân. Ông cũng chính là vị linh mục Chánh xứ đầu tiên của nhà thờ cổ này. Về tên gọi Mằng Lăng, tuy nghe có vẻ lạ tai nhưng nguồn gốc lại khá là mộc mạc và giản dị. Đây không phải là từ Việt hóa của tiếng Pháp mà là tên gọi của một loài hoa xuất hiện ở nơi đây. Theo các bậc cao niên ở gần nhà thờ kể lại thì cách đây hơn 100 năm, khu vực xung quanh vị trí này rất ít người sinh sống, chính vì thế mà hoa cỏ, cây cối mọc nhiều không xuể. Nổi bật trong những loài hoa đua sắc ở đây thì có một loài hoa tim tím cùng họ với hoa bằng lăng, nên người dân gọi chúng là mằng lăng. Do đó, khi xây dựng nhà thờ ở khu vực An Thạch này thì người dân đã gọi luôn công trình kiến trúc là nhà thờ Mằng Lăng cho tiện. Đến nay, việc tìm kiếm được loài hoa này vô cùng khó khăn, nhưng những dấu tích của chúng thì vẫn còn ở một bàn gỗ tròn có đường kính 1,7m trong nhà thờ. Chiếc bàn này đã được đẽo từ gỗ mằng lăng và đã được đem vào sử dụng từ thưở sơ khai khi nhà thờ mới được xây dựng lên. 

Kiến trúc của nhà thờ Giáo xứ Mằng Lăng cũng đã trở thành nét độc đáo trong khu vực thời bấy giờ. Khởi công xây dựng vào cuối thế kỷ 19 trên một khoảng khuôn viên rộng hơn 5000 mét vuông, nhà thờ được ưu ái cho lối kiến trúc tôn giáo thời thượng Gothic. Lối kiến trúc này đã được những kiến trúc sư của Pháp thiết kế cách đây hơn khoảng hơn 1000 năm trước công nguyên, nổi bật với mái vòm và đầu nhọn. Phong cách này nhấn mạnh vào những hình khối theo chiều thẳng đứng và tập trung vào những hệ cột mảnh, trần cao mở rộng với sự kết hợp của những vật liệu như kính. Nhờ có kiến trúc mái vòm như vậy, cùng với hệ thống cửa kính lắp đặt hai bên của công trình nên hầu như kiến trúc Gothic đem tới cho công trình nhiều ánh sáng tự nhiên. Quay trở lại với nhà thờ Mằng Lăng, dù đã trải qua biết bao mưa nắng hơn 100 năm qua nhưng nhà thờ vẫn ánh lên vẻ cổ điện mạnh mẽ với cửa hình búp măng, cây cột trụ, xà kèo vững chãi, hay các ô cửa kính màu tạo cho toàn thể không gian như một pháo đài kiên cố. Một điểm đặc biệt của hầu hết những công trình kiến trúc tại Việt Nam, đó là dù cho có phục vụ mục đích nào đi nữa, hay có ảnh hưởng của bất kỳ tôn giáo nào thì đều có những chi tiết kiến trúc mang đậm hơi thở bản địa dân Việt. Nhà thờ Mằng Lăng cũng không phải ngoại lệ khi những cửa chính dẫn vào không gian nhà thờ được nghệ nhân thời đó chạm khắc rất tinh xảo, song, toát lên vẻ mộc mạc rất Việt Nam. Bên cạnh những tiểu tiết tiêu biểu cho lối kiến trúc Gothic như mái vòm, cột trụ bê tông cốt thép, thì điểm nhấn không thể bỏ qua ở nhà thờ chính là hai tháp chuông bên tả bên hữu cân đối với chính giữa là thập tự giá. Hai tháp chuông này và thập tự giá chính là những hình ảnh tiêu biểu hiện lên trong tâm trí mỗi người dân khi nhắc đến nhà thờ Công giáo. Màu xanh xám là màu tổng thể cho nhà thờ, không biết do trùng hợp hay ngẫu nhiên mà đã đem lại cái nhìn tổng quan đầy hòa hợp với phong cảnh ruộng vườn xung quanh. Đi sâu vào bên trong, nêu quan sát kỹ thì có thể thấy không gian thánh đường không có nhiều điểm khác biệt so với những nhà thờ Gothic khác ở Việt Nam với hai hàng cột tạo thành ô vòm liên hoàn. Riêng phần trần của thánh đường đã được làm lại do ảnh hưởng của trận bão năm 1924. Thay vì kiểu mái vòm cao vút đặc trưng, người kỹ sư đã quyết định xây lại thành trần gỗ phẳng. Không gian thánh đường với những màu sơn, hoa văn trang trí mỹ thuật vẫn được giữ gìn khá nguyên vẹn. Tuy không lớn như những nhà thờ khác rải rác khắp dải đất hình chữ S, sự độc đáo trong lối thẩm mỹ cầu kỳ kết hợp giữa Gothic Pháp và bản địa Việt Nam đã đem tới yếu tố đặc sắc đáng nhớ mà ít nhà thờ nào có được. 

Ngoài ra, trong khuôn viên nhà thờ còn có khu hầm kín, xây dựng khá kỳ công dưới một quả đồi giả. Bên trong hầm là những điêu khắc màu kể về cuộc đời của thánh Anrê Phú Yên, bên cạnh đó là nhiều hình ảnh quý giá chụp lại nhà thờ Mằng Lăng từ những năm 90 đến nay và những hiện vật giá trị với giáo xứ. Ẩn sâu trong căn hầm còn trang trọng lưu giữ một cuốn sách cổ được cho là cuốn sách đầu tiên in bằng chữ Quốc Ngữ có tên là "Phép giảng tám ngày". Đây là một cuốn sách giáo lý của Giáo hội Công Giáo Rôma, biên soạn bởi linh mục thừa sai Alexandre de Rhodes (tức Đắc Lộ), in tại Ý vào năm 1651. Cha Đắc Lộ cũng là người đã góp phần vào việc khai sinh ra bộ chữ Quốc Ngữ của nước ta.  

Tóm lại, khi đi qua những thăng trầm của thời gian hơn 100 năm, nhà thờ Mằng Lăng đã trở thành chứng tích lịch sử cho sự phát triển không ngừng của Giáo hội Công giáo trong khu vực nói riêng và Việt Nam nói chung. Bên cạnh vẻ đẹp cổ xưa, đây cũng là nơi lữu giữ nhiều giá trị văn hóa đáng tìm hiểu và học hỏi. Nếu có dịp đến với thành phố duyên hải đầy nắng và gió này, nhà thờ Mằng Lăng sẽ là một điểm đến đầy hứa hẹn đối với du khách trong và ngoài nước. Hy vọng với những nỗ lực thúc đẩy du lịch không ngừng của tỉnh Phú Yên, nhà thờ Mằng Lăng sẽ được biết đến nhiều hơn nữa, trở thành niềm tự hào không chỉ của Giáo xứ Mằng Lăng mà còn của những người dân Phú Yên nói riêng và người Việt Nam nói chung.